| Rodzina: | Mirtowate (Myrtaceae) |
| Inne nazwy: | Gruszla właściwa, gruszla jabłkowa, psydium pospolite, gujawa pospolita, guawa, guajawa, gwajawa, gojawa |
| Występowanie: | Pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej. Szeroko uprawiana na świecie. |
Gujawa właściwa światową popularność zawdzięcza Hiszpanom, którzy znaleźli ją w Peru i Kolumbii, a następnie zabrali na Filipiny. Na początku 17 wieku Portugalczycy rozpowszechnili gujawę z Filipin do Indii, gdzie obecnie jest czwartym z najważniejszych uprawianych owoców (po mango, bananach i cytrusach). Na długo przed przybyciem Europejczyków gujawa była wykorzystywana przez Indian (Majów, Azteków i Inków). Obecnie uprawiana jest w ponad 50 krajach, w Ameryce Środkowej i Południowej, w Indiach, na wybrzeżu Morza Śródziemnego, w Afryce, Australii, w południowych stanach USA, na Hawajach, na Kubie. W niektórych krajach, jak na przykład Fidżi, zdziczała gujawa stała się uciążliwym chwastem.
Gujawa właściwa należy do rodziny mirtowatych (Myrtaceae). Spotykana bywa pod różnymi nazwami jak gruszla właściwa, psydia pospolita, psydium pospolite, guajawa czy guawa. Jest niewielkim, wiecznie zielonym drzewem dorastającym do 3-9 m wysokości. Wytrzymuje największe upały i susze. Rośnie nawet w rejonach gdzie roczne opady wynoszą zaledwie 300 mm, na wysokości do 1500 m n.p.m. Optymalne warunki znajduje na wysokości od poziomu morza do 800 m, przy opadach rocznych od 1000 mm do 2000 mm i temperaturze od 23 do 28 °C. Toleruje zasolenie podłoża. Ze względu na niewielkie wymagania i cenne właściwości, gujawa jest często spotykana w uprawie.
Kuchnia:
Roślina kwitnie raz lub dwa razy w roku. Kwiaty są białe, wonne, okazałe. Owoce długości 3-10 cm w zależności od odmiany wykazują duża zmienność pod względem kształtu (kulisty do gruszkowatego), koloru miąższu (biały, różowy, łososiowy lub czerwony), koloru skórki (zielony do jasnozółtego), grubości skórki, smaku (słodki albo kwaśny) i aromatu (słaby do ostrego). Skórka jest jadalna choć kwaśniejsza niż wnętrze owocu. Dzięki dużej zawartości pektyn konsystencja miąższu jest śluzowata. U starych i prymitywnych odmian nasiona są duże i liczne, gdy u odmian obecnie uprawianych drobne. Owoce słyną z wysokiej zawartości witaminy C (nawet 200-700 mg w 100 g owocu), wyższej nawet pięciokrotnie niż u owoców cytrusowych. Najwięcej witaminy C mają owoce prawie dojrzałe, ale jeszcze zielone i zmniejsza się ona wraz z dalszym dojrzewaniem. Owoce zawierają także około 15% cukrów, do 1,5% białka, 0,3% tłuszczu, 5,2% włóknika, 0,5% składników mineralnych (wapń, żelazo, potas, selen i fosfor) oraz witaminy A, B1, B2, PP.
Nie jest to owoc zbyt trwały, można go przechowywać jedynie przez kilka dni w temperaturze pokojowej lub kilkanaście w chłodniejszych pomieszczeniach. Z tego powodu u nas spotykany jest najczęściej w postaci konserwowej. Na surowo spożywane są odmiany o większych, słodszych owocach. Kwaśniejsze odmiany najczęściej przerabia się na soki, kompoty, galaretki, konfitury. Zagęszczonym sokiem z gujawy witaminizuje się inne przetwory owocowe. W Indiach popularny jest ser gujawowy, sporządzany z odparowanego i wysuszonego miąższu owoców z dodatkiem cukru, masła i kwasku cytrynowego. Ser gujawowy dodawany jest między innymi do chałwy.
Medycyna:
Liście, korzenie i zawiązki owoców zawierają eugenol, związek fenolowy o goździkowym zapachu. Eugenol posiada silne właściwości antyseptyczne, wykorzystywane przy leczeniu schorzeń jamy ustnej oraz przewodu pokarmowego. Herbata z liści gujawy skutecznie zwalcza biegunki o pochodzeniu bakteryjnym.
Inne zastosowania:
Czerwono-brązowa, łuszcząca się kora przypomina korę cynamonowca cejlońskiego. Po skropieniu olejkiem cynamonowym bywa wykorzystywana do fałszowania tej przyprawy.
Rodzaj Psidium zawiera około 150 gatunków drzew i krzewów owocujących, pochodzących z tropikalnej i subtropikalnej Ameryki. Poza najpopularniejszą gujawą właściwą warta wspomnienia jest również gujawa truskawkowa, nazywana także katleją (Psidium cattleianum). Gujawa truskawkowa pochodzi z nizin wschodniej Brazylii i części Urugwaju. Rośnie od poziomu morza do wysokości 1500 m. Jest małym drzewem od 2 do 12 m wysokości. Toleruje różne warunki glebowe, od dobrze przepuszczalnych po bagienne. Znosi przesuszanie oraz przymrozki do -6 °C bez żadnej szkody. Pierwszy raz owocuje 2-3 lata od wysiania. Od zawiązania owoców do zbiorów poczekać trzeba 2-3 miesiące. Gujawa truskawkowa uprawiana jest głównie w Chinach, Indiach, Hiszpanii, południowej Francji i Algierze. W Kalifornii i na Florydzie popularna jest słodsza, żółto-owocowa odmiana gujawy truskawkowej (Psidium cattleianum var. lucidum), jednocześnie mniej odporna na mróz.
Kuchnia:
W porównaniu z gujawą pospolita gujawa truskawkowa ma mniejsze, bardziej błyszczące liście oraz mniejsze, czerwone owoce. Miąższ owoców jest białawy, słodko-kwaskowaty o przyjemnym, przypominającym truskawki, zapachu. Zawiera dziesięć razy mniej witaminy C niż gujawa pospolita. Świeże owoce są spożywane bezpośrednio lub przetwarzane na galaretki, desery, napoje. W temperaturze pokojowej owoce mogą być przechowywane jedynie 3-4 dni.